W jaki sposób leczymy boreliozę w Polsce?

Borelioza, zwana również chorobą z Lyme, to bakteryjna wieloukładowa choroba zakaźna wywoływana przez krętki Borrelia burgdorferi. Krętki są przenoszone na człowieka (przypadkowo!) oraz różne gatunki zwierząt, najczęściej gryzonie, przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Borelioza może przebiegać z zajęciem skóry, układu ruchu, układu nerwowego oraz układu krążenia. Borelioza ze względu na trudności diagnostyczne oraz bogaty obraz kliniczny stanowi duże wyzwanie dla lekarzy. Choć w ostatnich latach jest zauważalna znacząca poprawa świadomości na temat choroby, którą odzwierciedla m.in. wzrost liczby rozpoznawanych przypadków boreliozy. Z wstępnych danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) wynika, że w 2017 r. boreliozę rozpoznano u ponad 21 000 osób (n=21 516 os.)!!! Najwięcej przypadków zdiagnozowano w województwach małopolskim (n=3322 os.), śląskim (n=2779 os.), mazowieckim (n=2217 os.) oraz lubelskim (n=1975 os.), jednak zachorowania na boreliozę występują na terenie całej Polski. Przypadki boreliozy zgłoszono we wszystkich 16 województwach (od kilkuset do ponad tysiąca zachorowań). Wszyscy jesteśmy narażeni na kontakt z kleszczami oraz ekspozycję na patogenne drobnoustroje, w tym krętki Borrelia burgdorferi…

W przypadku pokąsania przez kleszcze zaleca się obserwację miejsca wkłucia oraz ogólnego stanu zdrowia. Zasadniczo profilaktyka poekspozycyjna nie występuje. Wyjątkiem jest wielokrotne pokłucie przez kleszcze w trakcie przebywania na terenie endemicznego występowania boreliozy osoby pochodzącej spoza tego terenu. W ww. sytuacji osobie pokąsanej przez kleszcze jednorazowo podaje się antybiotyk, tj. doksycyklinę w dawce 200 mg do 3 dni od momentu ukłucia. Decyzję o leczeniu boreliozy podejmuje się na podstawie obrazu klinicznego oraz wyników badań laboratoryjnych. Podstawą w leczeniu boreliozy jest stosowanie antybiotyków podawanych doustnie lub dożylnie w celu eliminacji krętków oraz leków łagodzących towarzyszące dolegliwości, np. leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych oraz przeciwdepresyjnych. W leczeniu wspomagającym mogą być również stosowane tzw. suplementy diety, np. oleje roślinne lub multiwitaminy. W przypadku utrzymujących się dolegliwości ze strony układu ruchu może być konieczne zastosowanie rehabilitacji. Terapia antybiotykami trwa stosunkowo krótko, tj. od tygodnia do 4 tygodni (7-28 dni). Dobór antybiotyków jest uzależniony m.in. od postaci boreliozy, stanu pacjenta, tolerancji na zastosowane leczenie oraz skuteczności leczenia. Poniższe zalecenia są zgodne ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (PTEiLChZ).

Borelioza skórna

W leczeniu postaci skórnej boreliozy stosuje się następujące antybiotyki: amoksycylinę (osoby dorosłe - dawka: 500 mg p.o. 3×dobę; dzieci - 50 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 14–21 dni), doksycyklinę (dawka: 100 mg p.o. 2×dobę lub 200 mg p.o. 1×dobę; czas terapii: 14–21 dni), aksetyl cefuroksymu (osoby dorosłe - dawka: 500 mg p.o. 2×dobę; dzieci - 30 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 14–21 dni), azytromycynę (osoby dorosłe - dawka: 500 mg p.o. 1×dobę; dzieci - 10 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 7–10 dni), klarytromycynę (osoby dorosłe - dawka: 500 mg p.o. 2×dobę; dzieci - 15 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 14–21 dni) oraz penicylinę V (dawka: 1000 mg p.o. 3×dobę; czas terapii: 14–21 dni).

Wyżej wymienione antybiotyki są również stosowane w leczeniu boreliozy przebiegającej z porażeniem nerwów czaszkowych. W późnej boreliozie może ujawnić się tzw. przewlekle zanikowe zapalenie skóry kończyn (ang. acrodermatitis chronica atrophicans). W przypadku wystąpienia przewlekłego zanikowego zapalenia skóry stosuje się amoksycylinę (dawka: 500–1000 mg p.o. 3×dobę; czas terapii: 14-28 dni), doksycyklinę (dawka: 100 mg p.o. 2×dobę lub 200 mg 1×dobę; czas terapii: 14-28 dni), ceftriakson (dawka: 2000 mg i.v. 1×dobę; czas terapii: 14-28 dni), cefotaksym (dawka: 2000 mg i.v. 3×dobę; czas terapii: 14-28 dni) oraz penicylinę benzylową (G) (dawka: 3–4 mln j. i.v. co 4 godziny; czas terapii: 14–28 dni).

Borelioza kostno-stawowa

W leczeniu boreliozy układu kostno-stawowego stosuje się następujące antybiotyki: amoksycylinę (osoby dorosłe - dawka: 500-1000 mg p.o. 3×dobę; dzieci - 50 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 14–28 dni), doksycyklinę (dawka: 100 mg p.o. 2 × dobę lub 200 mg p.o. 1 × dobę; czas terapii: 14–28 dni) oraz aksetyl cefuroksymu (osoby dorosłe - dawka: 500 mg p.o. 2×dobę; dzieci - 30 mg/kg/d p.o.; czas terapii: 14–28 dni).

W przypadku boreliozy kostno-stawowej opornej na zastosowaną antybiotykoterapię stosuje się leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub inne leki łagodzące objawy odczuwane przez pacjenta (terapia objawowa).

Neuroborelioza

W leczeniu boreliozy układu nerwowego stosuje się następujące antybiotyki: ceftriakson (osoby dorosłe - dawka: 2000 mg i.v. 1×dobę; dzieci – 50-75 mg/kg/d i.v.; czas terapii: 14–28 dni), cefotaksym (dawka: osoby dorosłe - 2000 mg i.v. 3 × dobę; dzieci - 150–200 mg/kg/d i.v. w 3–4 dawkach podzielonych; czas terapii: 14–28 dni) oraz penicylinę benzylową (G) (osoby dorosłe - dawka: 3–4 mln j. i.v. co 4 godziny; dzieci - 0,2–0,4 mln j./kg/d i.v. w 4–6 dawkach podzielonych; czas terapii: 14–28 dni).

Wyżej wymienione antybiotyki są również stosowane w leczeniu boreliozy układu krążenia oraz nawrotu boreliozy kostno-stawowej.

W leczeniu boreliozy nie zaleca się stosowania cefalosporyn I generacji, fluorochinolonów, karbapenemów, wankomycyny, metronidazolu, tinidazolu, trimetoprimu-sulfametoksazolu, penicyliny benzatynowej oraz flukonazolu.

Wśród czynników wpływających na trudności w leczeniu boreliozy wymienia się m.in. dużą skuteczność oraz szybkość krętków w zakażaniu kolejnych tkanek, zdolność krętków do kolonizacji prawie wszystkich tkanek oraz zdolność wywoływania stanu przewlekłego zakażenia trwającego nawet latami.

Podsumowując, borelioza jest chorobą uleczalną. Antybiotyki stosowane w leczeniu boreliozy są uznawane za bezpieczne i skuteczne. Szacuje się, że zastosowanie odpowiedniej terapii antybiotykami we wczesnym stadium boreliozy skutkuje wyleczeniem w ponad 90% przypadków! Skuteczność leczenia ocenia się w oparciu o obraz kliniczny oraz ustąpienie objawów chorobowych. Warto zaznaczyć, że terapia boreliozy jest krótkotrwała. Nie stwierdzono, aby przedłużona antybiotykoterapia skutkowała zwiększeniem efektywności leczenia oraz poprawą jakości życia osób chorujących na boreliozę. Przedłużone leczenie może skutkować natomiast wystąpieniem działań niepożądanych zagrażających życiu i zdrowiu pacjentów. W wielu przypadkach borelioza jest rozpoznawana zbyt późno ze względu na obecność wielu niespecyficznych objawów, trudności diagnostyczne oraz wciąż stosunkowo niską świadomość na temat choroby wśród lekarzy. W późnym stadium choroby może dojść do rozwoju poważnych i często nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym, krążenia i ruchu wymagających przewlekłego leczenia objawowego. Ponadto, może wystąpić nawrót objawów boreliozy, który wymaga ponownego zastosowania antybiotykoterapii. W niektórych przypadkach ponowne zastosowanie antybiotyków nie przynosi jednak wymiernych efektów. U osób po przebyciu boreliozy stwierdzono wystąpienie tzw. zespołu przewlekłego zmęczenia, zwanego również ogólnoustrojową chorobą nietolerancji wysiłku fizycznego (ang. systemic exertion intolerance disease, SEID) objawiającego się m.in. bólami głowy, bólami stawów i mięśni, sennością, zaburzeniami poznawczymi oraz przewlekłym zmęczeniem. Stan może utrzymywać się nawet kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat po zakończeniu antybiotykoterapii. Pacjenci z obecnością objawów boreliozy po zakończeniu terapii stanowią duże wyzwanie dla lekarzy specjalistów. W takich sytuacjach istnieje konieczność kontynuowania leczenia objawowego oraz wspomagającego oraz ewentualnie poszukiwanie innej przyczyny dolegliwości. Warto również podkreślić, że przebycie boreliozy nie zapewnia wytworzenia odporności i ponowne zachorowania są możliwe.

Jakie są objawy boreliozy? Jakie badania laboratoryjne są wykonywane w celu rozpoznania tej choroby odkleszczowej? Jak zminimalizować ryzyko zachorowania na boreliozę? Zapraszamy do zapoznania się ze szczegółowymi informacjami na temat boreliozy (patrz więcej: art., pt. „Borelioza: od epidemiologii, przez objawy aż po profilaktykę”).

Zachęcamy również do lektury wywiadu z dr hab. n. med. Pawłem Stefanoffem na temat kleszczy i chorób odkleszczowych (patrz więcej: art., pt. „Z ekspertem o kleszczach i chorobach odkleszczowych”).

Źródło:

• http://www.pteilchz.org.pl/standardy.htm

• http://www.borelioza.org/historie.htm

• http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Ch_2017_wstepne_dane.pdf

• https://infekcje.mp.pl/przeglad_badan/144539,przedluzona-antybiotykoterapia-vs-krotkoterminowe-leczenie-chorych-z-zespolem-poboreliozowym