Czym są kleszcze?
Kleszcze to stawonogi, mierzące od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu nawet kilkusetkrotnie zwiększają swoje rozmiary), przynależące do gromady pajęczaków z podgromady roztoczy. Szacuje się, że na świecie występuje ponad 900 gatunków kleszczy. Wyróżnia się tzw. kleszcze twarde (Ixodida) oraz miękkie (Argasidae). W Polsce występuje 20 gatunków kleszczy, w tym największe znaczenie kliniczne mają Ixodes ricinus (kleszcz pospolity), Argas reflexus (obrzeżek gołębi) oraz Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy). Kleszcze przechodzą trzy fazy cyklu rozwojowego (larwa, posiadająca 3 pary odnóży oraz nimfa i postać dorosła, posiadające 4 pary odnóży) w przeciągu 2-3 lat. Kleszcze rozpoznają żywiciela. Przyciąga je zapach (kwas masłowy obecny w pocie, dwutlenek węgla w wydychanym powietrzu), ciepło oraz ruch powietrza. Kleszcze żywią się krwią ptaków, gadów i ssaków (ryjkowaty aparat gębowy wyposażony w liczne ząbki umożliwia utrzymanie się w skórze żywiciela). Człowiek jest żywicielem przypadkowym. Kleszcze bez dostępu do pokarmu mogą żyć do dwóch lat.
Gdzie występują kleszcze?
Kleszcze występują praktycznie na całym świecie, szczególnie w rejonach tropikalnych oraz subtropikalnych. Występowanie kleszczy jest uzależnione m.in. od temperatury oraz wilgotności otoczenia. Zasięg występowania kleszczy poszerza się ze względu m.in. na ocieplenie klimatu oraz turystykę. W Polsce kleszcze występują na obszarze całego kraju, przy czym najwięcej chorób odkleszczowych jest zgłaszanych w północno-wschodniej Polsce. Kleszcze zamieszkują obszary leśne, trawiaste, łąki oraz parki miejskie, ogródki działkowe i osiedla mieszkaniowe otoczone terenami zielonymi. Kleszcze bytują również na tzw. obszarach przejściowych pomiędzy dwoma różnymi typami roślinności, np. obrzeże lasu graniczące z łąkami.
Kiedy występują kleszcze?
Aktywność kleszczy warunkuje temperatura otoczenia. Nimfa oraz postać dojrzała są aktywne w temperaturze odpowiednio 5°C oraz 8°C. W Polsce aktywność kleszczy obserwujemy od marca/ kwietnia aż do października/listopada. Szczyt aktywności kleszczy przypada na maj lub czerwiec oraz wrzesień lub październik.
Jakie choroby powodują kleszcze?
Kleszcze przenoszą wiele drobnoustrojów chorobotwórczych, w tym wirusy, bakterie, pierwotniaki, pasożyty i grzyby. Jeden kleszcz może być wektorem kilku patogenów. Choroby przenoszą wyłącznie zakażone kleszcze. Tym samym, ukłucie kleszcza nie jest równoznaczne z zakażeniem. Brakuje wiarygodnych danych dotyczących odsetka zakażonych kleszczy. Do przeniesienia patogenu dochodzi w trakcie wkłucia poprzez ślinę (ślina zawiera m.in. substancje zmniejszające krzepliwość krwi oraz substancje znieczulające) lub wymiociny kleszcza. Wśród chorób odkleszczowych należy wymienić m.in.: boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu, tularemię, ludzką anaplazmozę granulocytarną, bartonellozę, babeszjozę, gorączkę kleszczową Kolorado, gorączkę plamistą Gór Skalistych, afrykańską gorączkę odkleszczową, gorączkę śródziemnomorską oraz krymsko-kongijską gorączkę krwotoczną. W Polsce występuje 7 chorób odkleszczowych, w tym największe znaczenie mają borelioza (21 516 przypadków w 2017 r., dane wstępne) oraz kleszczowe zapalenie mózgu (282 przypadki w 2017 r., dane wstępne).
Jak uchronić się przed kleszczami?
Wśród metod zapobiegania chorobom odkleszczowym należy wymienić:
stosowanie insektycydów,
unikanie przebywania na obszarach zwiększonego występowania kleszczy,
stosowanie środków ochrony osobistej, w tym odpowiedniego ubioru (ubranie w jasnych kolorach, z długimi rękawami i nogawkami, okrycie głowy) oraz repelentów (środki odstraszające kleszcze stosowane na powierzchnię skóry lub ubranie, zawierające dietylotoluamid i permetrynę),
dokładne obejrzenie ciała po powrocie z terenów zielonych, szczególnie okolic karku, pach, kolan i pachwin oraz w przypadku wkłucia prawidłowe usunięcie kleszcza (skrócenie czasu ekspozycji obniża ryzyko zakażenia) np. za pomocą pęsety (dostępne są również pompki ssące lub kleszczołapki) i dezynfekcja oraz obserwacja miejsca wkłucia (w przypadku zmian skórnych w miejscu wkłucia lub pojawienia się innych objawów należy zgłosić się do lekarza),
zabezpieczenie zwierząt domowych przed kleszczami (stosowanie repelentów, usuwanie kleszczy),
szczepienie ochronne (w Polsce jest dostępna wyłącznie szczepionka chroniąca przed kleszczowym zapaleniem mózgu).
Ciekawostka: Obecnie trwają prace nad szczepionką chroniącą przed ukąszeniem kleszcza. W składzie szczepionki będą znajdowały się odpowiednie substancje, wyizolowane ze śliny kleszcza, które mają uodpornić człowieka na jej działanie i tym samym uniemożliwić przekazanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Jeżeli prace nad szczepionką zakończą się sukcesem, za pomocą jednej substancji będzie można ochronić się przed wszystkimi chorobami przenoszonymi przez kleszcze!
Źródła:
• http://wwwold.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php
• https://www.cdc.gov/ticks/index.html
• https://ecdc.europa.eu/en/tick-borne-diseases
• http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Ch_2017_wstepne_dane.pdf
Tagi: kleszcz, Ixodes ricinus, Dermacentor reticulatus, Argas reflexus, choroba odkleszczowa, występowanie kleszczy, aktywność kleszczy, profilaktyka