Borelioza: od epidemiologii, przez objawy aż po profilaktykę

Informacje ogólne

Borelioza, zwana inaczej boreliozą z Lyme lub chorobą z Lyme, to bakteryjna wieloukładowa choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze.

Epidemiologia

Zachorowania na boreliozę występują w Ameryce Północnej, Europie oraz Azji. Borelioza jest najczęściej występującą chorobą odkleszczową na półkuli północnej. W Polsce w ostatnich latach rejestruje się od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy zachorowań na boreliozę rocznie, co wynika m.in. ze wzrostu świadomości na temat chorób odkleszczowych oraz poprawy diagnostyki w kierunku boreliozy. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w północno-wschodniej Polsce.

Czynnik etiologiczny

Boreliozę wywołują bakterie Borrelia burgdorferi sensu lato przynależące do grupy krętków. Wyróżniamy wiele genotypów krętków B. burgdorferi. Potencjał chorobotwórczy dla człowieka wykazują B. afzeli, B. bavvariensis, B. bissetti, B. burgdorferi sensu stricto, B. garini, B. lusitaniae, B. valaisiana oraz B. spielmani. Rezerwuarem wirusa są przede wszystkim drobne ssaki (gryzonie) oraz kleszcze. Choroba jest przenoszona przez kleszcze z rodzaju Ixodes ricinus (Europa), Ixodes persulcatus (Azja) oraz Ixodes scapularis (Ameryka Północna). Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego kleszcza.

Obraz kliniczny

Okres wylęgania boreliozy trwa od 7 do 10 dni. Borelioza przebiega dwufazowo. W pierwszej fazie w miejscu wkłucia pojawia się charakterystyczny rumień wędrujący (erythema migrans), który w ciągu kolejnych dni i tygodni powiększa swoje rozmiary. Występują również m.in. gorączka, bóle głowy, stawów i mięśni, osłabienie oraz sztywność karku. Rumień wędrujący ustępuje zazwyczaj samoistnie po kilku tygodniach. W drugiej fazie pojawiają się objawy ze strony układu nerwowego, ruchu oraz krążenia. Objawy neuroboreliozy (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu) mogą sugerować podejrzenie choroby Alzheimera, stwardnienia rozsianego lub zaburzeń psychicznych. Przewlekła neuroborelioza może prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerwów. Borelioza stawowa objawia się nawracającymi obrzękami stawów, w tym przede wszystkim stawów kolanowych oraz przewlekłym zapaleniem błony maziowej stawów, które prowadzą do uszkodzenia chrząstek i kości. W przebiegu boreliozy układu krążenia występują zaburzenia przewodnictwa, zaburzenia rytmu serca, zapalenie wsierdzia oraz osierdzia. W przebiegu boreliozy u części chorych (ok. 1%) może również wystąpić tzw. lymphocytoma, tj. zmiana guzowata pojawiająca się przede wszystkim w obrębie małżowiny usznej oraz zanikowe zapalenie skóry objawiające się obrzękiem oraz przebarwieniami skóry zlokalizowanymi przede wszystkim na kończynach. U osób, które przebyły boreliozę może wystąpić tzw. zespół po chorobie z Lyme, chrakteryzujący się bólami kostno-stawowymi, zespołem przewlekłego zmęczenia, bólami głowy, trudnościami w koncentracji, podrażnieniem oraz zaburzeniami snu.

Diagnostyka

Materiał do badań stanowi krew, płyn mózgowo-rdzeniowy oraz płyn stawowy. W dwuetapowej diagnostyce boreliozy wykorzystuje się następujące metody badawcze: oznaczenie miana swoistych przeciwciał (ELISA) oraz potwierdzenie wyników metodą Western-blot. Stosuje się również metody PCR oraz real-time PCR.

Leczenie

W leczeniu boreliozy wczesnej fazy stosuje się antybiotyki doustne, w tym m.in. doksycyklinę, amoksycyklinę oraz aksetyl cefuroksymu (leki z wyboru). W przypadku neuroboreliozy zaleca się włączenie antybiotyków podawanych dożylnie, w tym ceftriaksonu lub cefotaksymu. U niektórych pacjentów jest również konieczne podawanie leków przeciwzapalnych oraz przeciwdepresyjnych.

Zapobieganie

Wśród metod zapobiegania boreliozie należy wymienić: zwalczanie kleszczy, zabezpieczanie się przed ukłuciami kleszczy, w tym m.in. poprzez stosowanie odzieży ochronnej, repelentów oraz usuwanie kleszczy w przypadku ukąszenia. Obecnie nie ma dostępnej szczepionki przeciw boreliozie. Szczepionkę przeciw boreliozie opracowano pod koniec lat 90. w Stanach Zjednoczonych, jednak jej produkcję wstrzymano w 2002 r. ze względu na działania niepożądane obserwowane po podaniu.

Źródła:

• Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze - epidemiologia i profilaktyka. Alfa Medica Press, 2014, str. 38-43.

• http://wwwold.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php

• http://www.who.int/ith/diseases/lyme/en/

• https://ecdc.europa.eu/en/borreliosis